अनेक रंगरुपे बदलली तरी छत्र्याची जादू आजही कायम

अनेक रंगरुपे बदलली तरी छत्र्याची जादू आजही कायम 

Magic of Umbrella

महाड पाऊस सुरु झाला की पहिली आठवण होते ती छत्रीची .आणि मग कपाटात, अडगळीच्या ठिकाणी असलेल्या छत्रीचा शोध सुरु होतो.नाहितर नविन छत्र्यांची खरेदी होते.आजोबांची लाकडी दांड्यांची लांब छत्री असो नाहितर पर्समध्ये राहणारी आईताईची इवलीशी छत्री असो.छत्र्यांची अनेक रंगरुपे काळानुसार बदलत राहिली.पावसात गरागरा छत्री फिरवणारी बच्चे कंपनी आणि चित्रपटातील छत्रीतील गुणगुणाविशी वाटणारी गाणी याचा आनंद काही वेगळाच. डोक्यावर केळीचे नाहितर सागाचे पान घेत सुरु झालेला या छत्रीचा प्रवास आणि रंगीबेरंगी छत्र्याची जादू आजही कायम आहे. 

 ऊन व पाऊस यांच्यापासून संरक्षण करण्यासाठी छत्रीचा वापर होत असला तरी तिची खरी निकड भासते ती पावसाऴ्यात.वापरण्यास व सांभाळण्यास सोयीची असलेली ही छत्री अनेक रंगरुपात बाजारात मिळू लागली आहे.हमखास विसरली जाणारी अशी ही वस्तु असली तरी ती लोकांना फार आवडते.व्यक्तिगत उपयोगा बरोबरच, समुद्रकिनारी, उपाहारगृहात सावलीसाठी असलेल्या मोठ्या छत्र्या लक्ष वेधून घेतात.बघता बघता हॉटेलमधील मॉकटेल, कॉकटेल ही पेयं आकर्षक दिसण्यासाठी ग्लासवर देखील छोट्याशा छत्रीने जागा पटकावली आहे. ईजिप्त, निनेव्ह, पर्सेपलिस इत्यादींमधील जुन्या धर्मग्रंथांत छत्रधारी व्यक्तींच्या आकृत्या आढळतात. फार पूर्वी ईजिप्त, ॲसिरिया इ. देशांतील गुलाम आपल्या मालकाच्या डोक्यावर सावलीसाठी धरीत असलेल्या आच्छादनासारख्या वस्तूतून छत्रीचा उदय झाला असावा.सामर्थ्य व सार्वभौमत्वचे छत्र हे एक प्रतीक आहे.राजे महाराजांसाठीही डोक्यावर धरण्यासाठी छत्र वापरले जाई.छत्रधारी,छत्रपती अशी बिरुदावली यामुळे निर्माण झाली.अशी ही महत्वाची छत्री. आता छत्रीमध्ये अनेक बदल करण्यात आले आहेत. स्वयंचलित,समुद्रकिनारा, फोल्डींग, बबल,सरळ,मुलांसाठी,क्लासिक, कॉकटेल,डिजिटल,फॅशन गोल्फ, टोपी, उलटा,पेपर, अंगण व वादळ असे छत्र्यांचे प्रकार आहेत.छत्र्या आता ऑटोमॅटिक झाल्या आहेत.काळ्या रंगापासुन आता छान आकर्षक रंग आणि हवी तशी प्रिंटेड नक्षीच्या छत्र्या बाजारात उपलब्ध आहे.काही कंपन्या जाहिरातीसाठीही छत्रीचा वापर करत आहेत.अशा छत्र्या फूकट वाटल्या जात आहेत अथवा उत्पादन खरेदीवर मोफत दिल्या जात आहेत.राजकीय पक्षांकडूनही छत्री वाटप केले जात आहे.पाण्याचे थेंब किंवा पाऊस पडल्यावर रंग बदलणारी छत्री सध्या ट्रेंडमध्ये आहे.ही छत्री तीन फोल्डमध्ये असून तिचा आकारही मोठा आहे. त्यावर फ्रॅब्रिक प्रिंट असून त्यावर पाण्याचे थेंब किंवा पाऊस पडल्यावर याचा रंग बदलतो. रंग बदलल्यानंतर त्यावरील नक्षी दिसते. या छत्रीची किंमत 800 रुपये आहे.बाजारात 200 रुपयांपासुन छत्र्यांच्या किंमती आहेत.फ्लाँवर प्रिंट,एम्ब्राँयडरी,इंद्रधनुष्य रंगी,बाटलीच्या आकारातील,ठिबक्याच्या असे अनेक रंगरुपाच्या छत्र्यांनी बाजारपेठ व्यापलेली आहे.काळनुसार बदलत गेलेल्या छत्रीची बाजारात आजही जादू कायम असल्याचे दिसत आहे. पावसापासून संरक्षण करण्याकरिता छत्रीचा उपयोग प्रथम फ्रान्समध्ये सोळाव्या शतकात करण्यात आला.1709 पासून ख-या अर्थाने छत्र्या बनवण्यात येत होत्या. छत्री बाळगणे सोपे जावे म्हणून फोल्डिंग छत्रीचा शोध लागला.या शोधाने छत्री व्यवसायात क्रांती झाली. फोल्डिंग छत्री खुपच लोकप्रिय झाली आहे. .

............

व्हेटीव्हर ग्रासची लागवड दरडग्रस्त गावांसाठी ठरू शकते वरदान

 व्हेटीव्हर ग्रासची लागवड दरडग्रस्त गावांसाठी ठरू शकते वरदान

सुनील पाटकर 

मुसळधार पाऊस सुरू झाला की डोंगरातील माती आपली जागा सोडते.आणि मग भूस्खलन आणि दरडी कोसळण्यासारख्या घटना घडतात. हजारोंचे बळी घेणारी ही दरड थांबवता येणे शक्य्य आहे का असा प्रश्न मनात घर करू लागतो. होय दरडी कोसळणे थांबविण्याचेे काम एक  साधे गवत करूू शकते. विश्वास बसत नाही ना .या गवताचेेेे नाव आहे व्हेटीव्हर ग्रास , मराठीत याला चक्क वाळा किंवा खस म्हणून ओळखले जाते. उन्हाचा त्रास होऊ नये म्हणून पाण्यात आपण जो वाळा टाकतो तेच हे गवत. अगदी शुल्लक असणारे हे गवत दरडीपासून हजारोंचेेे जीव वाचवू शकते.

काही दिवसांपूर्वी इरशाळवाडी येथे दरड कोसळल्याने शेकडोजण दरडीखाली  गाडले गेले आहेत. तसेच यापूर्वी महाड तालुक्यात  पारमाची, दासगाव ,कोंडीवते ,जुई ,रोहन व तळीये या गावांवर दरड कोसळून शेकडो जणांचे बळी गेले आहेत. त्यामुळे दरड कोसळणे व भूस्खलनाचा प्रश्न पुन्हा एकदा आ वासून उभा आहे. आता यावर प्रभावीपणे उपाय करण्याची गरज निर्माण झालेली आहे.

देशातील घडणाऱ्या अशा विविध घटनांमुळे NIDM ( National Institue of Disasater Management) मधील प्राध्यापकांनी यामागील कारणे शोधली. दरड कोसळणे थोपविण्यासाठी जमिनीची मशागत करून व्हेटीव्हर ग्रास  ची लागवड केल्यास प्रतिबंध होऊ शकतो असे मत व्यक्त त्यांनी केले होते. त्यामुळे अशा दरडी कोसळण्याच्या संभाव्य शक्यता असलेल्या जागी जल-मृद्‌संधारणासाठी वनीकरण अत्यंत गरजेचे असते हे पुढे आले.पहिला पाऊस पडला की  पावसानंतर लगेचच मातीत गवत उगवते. या गवतामुळे हजारो टन मातीचे संवर्धन होते; परंतु बऱ्याचशा भूभागावर गवतही आढळत नाही, अशा परिस्थितीमध्ये मोठे नुकसान होते. अशा ठिकाणी व्हेटीव्हर ग्रासची लागवड वरदान ठरणार आहे.व्हेटीव्हर ग्रास ची लागवड केल्यास  दरडी कोसळण्याला आळा घालता येऊ शकतो. भारतात २०१३ मध्ये कोईमतूर नेहरू आर्टस आणि सायन्स सेंटरने निलगिरी पर्वतांच्या भागातील जमीनीची धूप थांबविण्यासाठी ह्याचा वापर केला होता. तसेच ह्याच प्रोजेक्ट्चा भाग म्हणून उटी-कोटगिरी हायवे वरील कोडप्पामुड , उटी- मेट्टुपलायम नॅशनल हायवे येथील मरापालम आणि कलहट्टी येथे याची गवताची लागवड केली होती. अगदी कोकण रेल्वे येथे सुध्दा दरडी कोसळून होणारे प्रचंड नुकसान टाळण्यासाठी ह्याच  व्हेटीव्हर ग्रास चा उपयोग केला होता. भारतामध्ये शंतनु भट्टाचार्य या सार्वजनिक बांधकाम विभागाच्या कार्यकारी अभियंत्याने आसाममधील ब्रह्मपुत्रा नदी मुळे होणारे भूस्खलन थांबविण्यासाठी याचा प्रथम प्रयोग करून त्याबाबतचा फोटो प्रबंध सादर केला आहे. हा उपाय यशस्वी झाल्यानंतर 2014 मध्ये आसाम मधील गुवाहाटी येथे मोठी दरड कोसळल्यानंतर या ठिकाणी  व्हेटीव्हर ग्रास लावण्याचा प्रकल्प  शंतनु भट्टाचार्य ह्यांच्या मार्गदर्शनाखाली सुरु झाला.इतकेच नव्हे तर डॉ.पाऊल त्रूओंग  Director, Vetiver Network International, Brisbane, Australia ह्यांनी  व्हेटीव्हर ग्रास लावून भूस्खलन थांबविता येऊ शकते हे आपल्या फोटो प्रबंधातून सिद्ध केले आहे. त्यामुळे भारतात तसेच कोकणात वारंवार घडणाऱ्या दरड दुर्घटनांवर ही उपाय योजना प्रभावी ठरू शकेल.उन्हाळ्यामुळे शरीरातील तापमान थंड राहावे यासाठी आपण वाळ्याचे सरबत अथवा थंड पाणी पितो. काही ठिकाणी उन्हाची तीव्रता रोखण्यासाठी खिडक्यांना वाळ्याचे पडदे लावलेल्या असतात. हे गवत प्राधिक काळ टिकणारे असते ते अत्यंत चिवट व मातीला घट्ट धरून ठेवणारे असते.म्हणूनच . पडीक माळराने, नापिक जमिनी, जास्त धूप होणाऱ्या जमिनी इ. ठिकाणी लागवडीसाठी ही वनस्पती उपयुक्त आहे. बायोइंजिनिअरिंग मध्ये ह्या व्हेटीव्हर ग्रास  चा उपयोग फिजी, इटली, हैती, जावा , साऊथ आफ्रिका, वेस्ट इंडिज इत्यादी बरेच देश भू-संधारणासाठी मोठ्या प्रमाणावर करतात. भारतात याची प्रथम सुरुवात झाली होती. परंतु नंतर गांभीर्याने पाहिले गेले नाही. आता काही संशोधकांनी केलेल्या प्रयत्नांमुळे या गवतापासून अनेकांचे जीव वाचू शकणार आहे. मुंबई गोवा महामार्गावरील कशेडी घाटात अशा प्रकारची लागवड करण्याचे नियोजन तात्कालीन कार्यकारी अभियंता वसईकर यांनी केले होते. परंतुु त्याला गती मिळाली नाही. कमी खर्चामध्ये होणारी व्हेटीव्हर ग्रास लागवड दरड प्रवण क्षेत्रामध्ये अशी लागवड झाल्यास ती दरड प्रवण क्षेत्रासाठी वरदान ठरणार आहे

.................